راشیتیسم یا نرمی استخوان، بیماری‌ای است که می‌تواند رشد و سلامت استخوان‌های کودکان را به خطر اندازد. این بیماری که اغلب به دلیل کمبود ویتامین D رخ می‌دهد، باعث نرم شدن استخوان‌ها و در نتیجه افزایش احتمال خمیدگی، شکستگی و تغییر شکل آنها می‌شود. اگرچه راشیتیسم قابل درمان است، اما تشخیص به موقع و درمان مناسب آن از اهمیت بالایی برخوردار است. در این مقاله، به بررسی علائم، دلایل و روش‌های درمان راشیتیسم در کودکان می‌پردازیم تا والدین بتوانند با آگاهی بیشتر از این بیماری، از بروز عوارض جدی در فرزندان خود پیشگیری کنند.
نرمی استخوان (راشیتیسم) کودکان چیست؟
راشیتیسم “rickets” یک اختلال اسکلتی در دوران کودکی است که ناشی از کمبود شدید ویتامین D، کلسیم یا فسفات است. این بیماری به دلیل نقش حیاتی ویتامین D در جذب کلسیم و فسفر از غذاها و حفظ استحکام استخوان‌ها، می‌تواند منجر به نرم‌شدگی و ضعف استخوان‌ها، کاهش رشد و در موارد شدید، ناهنجاری‌های اسکلتی شود. راشیتیسم در کودکان بین 6 تا 36 ماهه شایع است، زیرا در این دوران استخوان‌ها همچنان در حال رشد هستند و نیاز به مواد مغذی دارند.
در کودکانی که در مناطق کم‌نور زندگی می‌کنند، رژیم‌های گیاهخواری دارند یا محصولات لبنی مصرف نمی‌کنند، خطر ابتلا به این بیماری بیشتر است. درمان معمولاً با افزودن ویتامین D و کلسیم به رژیم غذایی انجام می‌شود، اما در مواردی که راشیتیسم ناشی از مشکلات پزشکی زمینه‌ای یا اختلالات ارثی باشد، ممکن است نیاز به درمان‌های تخصصی‌تر یا جراحی اصلاحی وجود داشته باشد.
علائم نرمی استخوان کودکان چیست؟
علائم راشیتیسم عبارتند از:
- درد یا حساسیت در استخوان‌های بازو، پا، لگن و ستون فقرات
- کاهش رشد و کوتاهی قد
- ضعف عضلانی
- گرفتگی عضلات
- شکستگی‌های مکرر
- تغییر شکل دندان‌ها (تاخیر در شکل‌گیری، نقص در ساختار و ایجاد سوراخ در مینای دندان)
- خم شدن پاها یا زانوها
- تورم انتهای دنده‌ها (تسبیح راشیتیک)
- تأخیر در رشد و مهارت‌های حرکتی
- بدشکلی‌های استخوانی: پاهای خمیده، زانوهای ضربدری، ضخیم شدن مچ دست و مچ پا، برآمدگی استخوان سینه، قوس غیرطبیعی در ستون فقرات، شکل غیرعادی جمجمه و تغییر شکل لگن.
اگر کودک شما هر یک از علائم فوق را نشان داد، حتماً به پزشک ارتوپد کودکان مراجعه کنید. تشخیص و درمان زودهنگام راشیتیسم در جلوگیری از عوارض طولانی مدت آن بسیار مهم است.
علت ابتلا به نرمی استخوان کودکان یا راشیتیسم
- کمبود ویتامین D: ویتامین D برای جذب کلسیم و فسفر از روده‌ها ضروری است. کمبود آن به دلیل عدم قرارگیری کافی در معرض نور خورشید یا عدم مصرف مواد غذایی غنی از ویتامین D مانند ماهی‌های چرب و تخم‌مرغ رخ می‌دهد.
- رژیم غذایی نامناسب: رژیم‌های گیاهخواری یا محدودیت در مصرف لبنیات ممکن است باعث کاهش دریافت ویتامین D و کلسیم شده و خطر ابتلا به راشیتیسم را افزایش دهند.
- بیماری‌های مرتبط با جذب مواد معدنی: بیماری‌هایی مانند سلیاک، فیبروز کیستیک و بیماری‌های التهابی روده می‌توانند جذب ویتامین D و سایر مواد معدنی را مختل کنند.
- زایمان زودرس: نوزادانی که پیش از موعد به دنیا می‌آیند، زمان کمتری برای دریافت ویتامین D از مادر دارند و در نتیجه با کمبود این ویتامین مواجه می‌شوند.
- پوست تیره: کودکانی با پوست تیره به دلیل مقدار بیشتر ملانین در پوست، ویتامین D کمتری از نور خورشید تولید می‌کنند که این مسئله خطر ابتلا به راشیتیسم را افزایش می‌دهد.
- کمبود ویتامین D مادر در بارداری: اگر مادر در دوران بارداری کمبود ویتامین D داشته باشد، نوزاد نیز ممکن است با علائم راشیتیسم به دنیا بیاید یا در ماه‌های اولیه دچار این بیماری شود.
- مشکلات کلیوی و ژنتیکی: برخی مشکلات ارثی یا بیماری‌های کلیوی می‌توانند توانایی بدن برای مدیریت ویتامین D و فسفر را مختل کرده و منجر به بروز راشیتیسم شوند.
عوارض نرمی استخوان کودکان چیست؟
راشیتیسم، در صورت عدم درمان مناسب، می‌تواند عوارض جدی به همراه داشته باشد. این عوارض شامل اختلال در رشد کودک، انحرافات غیرطبیعی در ستون فقرات، بدشکلی‌های استخوانی و نقص‌های دندانی می‌باشد. با وجود این که راشیتیسم یک بیماری قابل درمان و در بسیاری از موارد قابل بهبود است، اهمیت درمان فوری و به موقع آن برای جلوگیری از عوارض طولانی‌مدت و مشکلات شدیدتر ضروری است. عدم درمان می‌تواند منجر به مشکلات پایدار در رشد استخوان‌ها و در موارد حاد، به بروز تشنج، آسیب‌های قلبی و حتی مرگ منجر شود.
چگونه می‌توان از نرمی استخوان پیشگیری کرد؟
پیشگیری از نرمی استخوان در کودکان نیازمند توجه به چندین عامل کلیدی است. بهترین روش برای جلوگیری از ابتلا به راشیتیسم، تأمین مقادیر کافی کلسیم، فسفر و ویتامین D در رژیم غذایی است. افراد مبتلا به اختلالات کلیوی باید به‌طور منظم سطح کلسیم و فسفات خود را تحت نظر پزشک کنترل کنند.
قرار گرفتن در معرض نور آفتاب به مدت 10 تا 15 دقیقه چند بار در هفته در ماه‌های بهار و تابستان نیز نقش مهمی در پیشگیری از راشیتیسم دارد، زیرا نور خورشید منبع اصلی ویتامین D است. با این حال، برای محافظت از پوست در برابر آسیب‌های ناشی از نور خورشید، استفاده از کرم ضد آفتاب و لباس‌های محافظ ضروری است، به‌ویژه برای نوزادان و کودکان خردسال. در مواقعی که استفاده از کرم ضد آفتاب مانع از تولید ویتامین D می‌شود، مصرف غذاهای غنی از ویتامین D یا مکمل‌های ویتامین D توصیه می‌شود.
برای اطمینان از دریافت ویتامین D کافی، باید به رژیم غذایی کودک توجه کرد و از منابع طبیعی مانند ماهی‌های چرب (سالمون و تن)، زرده تخم‌مرغ، و روغن ماهی استفاده کرد. همچنین، مصرف محصولات غنی‌شده با ویتامین D نظیر شیر خشک نوزاد، غلات، نان، شیر، و آب پرتقال می‌تواند مفید باشد. برچسب‌های مواد غذایی را بررسی کنید تا میزان ویتامین D آنها را بدانید.
در دوران بارداری، مشاوره با پزشک درباره مصرف مکمل‌های ویتامین D توصیه می‌شود. طبق دستورالعمل‌ها، نوزادان باید روزانه 400 IU ویتامین D دریافت کنند، به ویژه اگر از شیر مادر تغذیه می‌کنند یا در صورت کمبود ویتامین D در شیر خشک، استفاده از مکمل‌های ویتامین D ضروری است.
تشخیص نرمی استخوان کودکان چگونه انجام می‌شود؟
تشخیص نرمی استخوان در کودکان معمولاً با یک معاینه فیزیکی جامع آغاز می‌شود. بهترین پزشک با اعمال فشار ملایم به نواحی مختلف استخوان‌ها، حساسیت یا درد را ارزیابی می‌کند. این بررسی اولیه می‌تواند نشانه‌های ابتدایی راشیتیسم را مشخص کند و پزشک را در تصمیم‌گیری درباره نیاز به آزمایش‌های تکمیلی یاری دهد.
برای تأیید تشخیص و بررسی شدت بیماری، پزشک ممکن است آزمایش‌های مختلفی را تجویز کند. این آزمایش‌ها شامل آزمایش خون برای اندازه‌گیری سطح کلسیم و فسفات در خون، و اشعه ایکس استخوان برای بررسی ناهنجاری‌های ساختاری استخوان‌ها هستند. در موارد نادر، برای بررسی دقیق‌تر وضعیت استخوان‌ها، ممکن است بیوپسی استخوان انجام شود که در آن بخش کوچکی از استخوان برای تجزیه و تحلیل به آزمایشگاه ارسال می‌شود. این روش‌ها به پزشک کمک می‌کند تا تشخیص دقیقی از وضعیت بیمار به دست آورد و برنامه درمانی مناسبی را تدوین کند.
درمان نرمی استخوان یا راشیتیسم در کودکان
درمان نرمی استخوان یا راشیتیسم در کودکان عمدتاً بر بازسازی ویتامین‌ها و مواد معدنی ضروری متمرکز است که بدن از دست داده است. این درمان‌ها به بهبود علائم مرتبط با راشیتیسم کمک می‌کنند.
- تغییر رژیم غذایی: افزایش مصرف غذاهای غنی از ویتامین D، کلسیم و فسفر مانند ماهی‌های چرب، تخم‌مرغ، شیر غنی‌شده و سبزیجات برگ سبز تیره.
- مکمل‌ها: تجویز مکمل‌های ویتامین D، کلسیم و فسفر برای جبران کمبود این مواد در بدن.
- قرار گرفتن در معرض نور خورشید: تشویق کودک به فعالیت در فضای باز و قرار گرفتن در معرض نور خورشید برای تولید طبیعی ویتامین D در بدن.
- دارو درمانی: در برخی موارد، ممکن است داروهایی برای تنظیم سطح کلسیم و فسفر در خون تجویز شود.
- بریس و جراحی: در مواردی که تغییر شکل استخوانی شدید باشد، ممکن است استفاده از بریس یا جراحی برای اصلاح شکل استخوان‌ها ضروری باشد.
بعد از درمان راشیتیسم چه انتظاری می توان داشت؟
پس از درمان راشیتیسم، پیشرفت قابل توجهی در بهبود وضعیت بیمار مشاهده می‌شود. با افزایش سطح ویتامین D، کلسیم و فسفات در بدن، نرمی استخوان‌ها به تدریج برطرف می‌شود و رشد استخوانی به حالت طبیعی بازمی‌گردد. در اکثر کودکان مبتلا به راشیتیسم تغذیه‌ای، بهبودی کامل در عرض چند هفته یا ماه حاصل می‌شود. با این حال، در مواردی که راشیتیسم به دلیل اختلالات ژنتیکی ایجاد شده باشد، پیش آگهی به نوع اختلال بستگی دارد. اگر راشیتیسم در مراحل اولیه رشد کودک تشخیص داده نشود و درمان نشود، ممکن است ناهنجاری‌های اسکلتی دائمی ایجاد شود. به طور کلی، با تشخیص به موقع و درمان مناسب، اکثر کودکان مبتلا به راشیتیسم می‌توانند به زندگی سالم و عادی دست یابند.
تفاوت راشیتیسم و استئومالاسی
راشیتیسم و استئومالاسی، هر دو اختلالاتی هستند که با نرمی استخوان و ضعف آن مشخص می‌شوند و علت اصلی هر دو، کمبود ویتامین D یا اختلال در متابولیسم کلسیم و فسفر است. با این حال، راشیتیسم عمدتاً در کودکان در حال رشد رخ می‌دهد و با نرمی استخوان و بدشکلی‌های استخوانی همراه است. این بدشکلی‌ها به دلیل باز بودن صفحات رشد در کودکان ایجاد می‌شوند. در مقابل، استئومالاسی بیشتر در بزرگسالان مشاهده می‌شود و به نوعی نرمی استخوان بزرگسالان محسوب می‌شود. به دلیل بسته بودن صفحات رشد در بزرگسالان، احتمال ایجاد بدشکلی‌های استخوانی در استئومالاسی کمتر است.
