لغزش سر استخوان ران یا اسلیپ، اختلالی جدی و اورژانسی است که عمدتاً در کودکان و نوجوانان رخ می‌دهد و در آن، قسمت بالایی سر استخوان ران از جای خود خارج می‌شود و باعث درد و محدودیت حرکتی در مفصل لگن می‌شود. به عبارت ساده‌تر، انگار توپی که در مفصل ران قرار دارد، از جای خود کمی بلغزد و به دنبال آن، مشکلاتی مانند درد شدید، محدودیت حرکتی و اختلال در راه رفتن به وجود آید. این عارضه به دلیل تغییرات در صفحه رشد استخوان در دوران بلوغ رخ می‌دهد و نیازمند تشخیص و درمان سریع و دقیق است. در این مقاله، به بررسی علل، علائم و روش‌های درمان لغزش اپی فیز سر استخوان ران می‌پردازیم.
بیماری اسلیپ یا لغزش سر استخوان ران چیست؟
بیماری اسلیپ یا لغزش سر استخوان ران (SCFE)، نوعی اختلال رشد است که معمولاً در نوجوانان رخ می‌دهد و در آن، سر توپی شکل استخوان ران (سر استخوان فمورال) از محل طبیعی خود در مفصل ران جابه‌جا می‌شود. این مفصل که به طور طبیعی از سر استخوان فمورال و حفره استابولوم تشکیل شده است، توسط غضروف پوشیده شده تا حرکات نرم و بدون اصطکاکی را فراهم کند. در دوران رشد کودکان و نوجوانان، صفحه رشد (اپی‌فیز) در استخوان ران به افزایش طول استخوان و در نتیجه، افزایش قد کمک می‌کند. اما در بیماری اسلیپ، این صفحه رشد تضعیف شده و باعث می‌شود که سر استخوان ران به عقب و پایین، نسبت به گردن استخوان، لغزش کند.
لغزش اپی‌فیز سر استخوان ران ممکن است در یک یا هر دو سمت بدن رخ دهد و منجر به مشکلات جدی نظیر درد، محدودیت حرکتی و حتی ناهنجاری‌های ساختاری در مفصل ران شود. این عارضه در واقع نوعی شکستگی در صفحه رشد محسوب می‌شود که اگرچه در بسیاری از موارد پایدار است و به تدریج رخ می‌دهد، اما در موارد شدیدتر می‌تواند به تغییر شکل قابل توجه و اختلال در خونرسانی به سر استخوان منجر شود. به دلیل این خطرات، تشخیص و درمان سریع این وضعیت از اهمیت بالایی برخوردار است تا از پیشرفت بیماری و بروز عوارض جدی جلوگیری شود.
انواع لغزش سر استخوان ران
بیماری لغزش سر استخوان ران به دو دسته کلی تقسیم می‌شود که هر کدام علائم و شدت متفاوتی دارند:
- لغزش پایدار (Stable SCFE): در این نوع، سر استخوان ران به طور جزئی از جای خود خارج شده و بیمار هنوز قادر به تحمل وزن بر روی پای آسیب‌دیده است. شایع‌ترین علامت این نوع، لنگش متناوب است که با فعالیت بدتر شده و با استراحت بهبود می‌یابد. درد و سفتی در ناحیه لگن، کشاله ران یا زانو نیز از دیگر علائم ممکن هستند.
- لغزش ناپایدار (Unstable SCFE): این نوع، شدیدتر و خطرناک‌تر است. در این حالت، سر استخوان ران به طور کامل از جای خود خارج شده و بیمار قادر به تحمل وزن بر روی پای آسیب‌دیده نیست. شروع این نوع لغزش اغلب ناگهانی بوده و با درد شدید همراه است. خطر عوارض جدی در این نوع لغزش بسیار بیشتر است.
علت لغزش سر استخوان ران چیست؟
علت دقیق لغزش سر استخوان ران (SCFE) هنوز به طور کامل روشن نیست، اما این عارضه معمولاً در دوران جهش رشد رخ می‌دهد و در پسران نسبت به دختران شیوع بیشتری دارد. برخی از عوامل خطر که می‌توانند احتمال بروز این بیماری را افزایش دهند عبارتند از:
- چاقی یا اضافه وزن: بیشتر مبتلایان به SCFE دارای وزن بالاتر از صدک 95 هستند.
- سابقه خانوادگی: وجود سابقه SCFE در خانواده می‌تواند ریسک ابتلا را افزایش دهد.
- اختلالات غدد درون‌ریز یا متابولیک: شرایطی مانند کم‌کاری یا پرکاری تیروئید، به ویژه در بیمارانی که خارج از محدوده سنی معمول (10 تا 16 سال) قرار دارند، می‌تواند عامل خطر باشد.
- اختلالات هورمونی: مشکلات مربوط به غدد تیروئید و سایر هورمون‌ها.
- استعداد ژنتیکی: اگر در خانواده سابقه این بیماری وجود داشته باشد، احتمال بروز آن افزایش می‌یابد.
- درمان‌های پزشکی: استفاده از داروهای خاص مانند استروئیدها، پرتو درمانی، یا شیمی درمانی نیز می‌تواند خطر ابتلا به SCFE را افزایش دهد.
- بیماری‌های کلیوی: مشکلات استخوانی مرتبط با بیماری‌های کلیوی نیز از عوامل موثر در بروز این بیماری هستند.
علائم لغزش سر استخوان ران چیست؟
علائم بیماری لغزش سر استخوان ران ممکن است به تدریج و به صورت خفیف شروع شوند و با گذشت زمان تشدید شوند. برخی افراد نیز ممکن است هیچ دردی احساس نکنند و تنها با تغییر در نحوه راه رفتن متوجه مشکل شوند. توجه داشته باشید که تشخیص زودهنگام و درمان مناسب این عارضه، از پیشرفت بیماری و بروز عوارض جدی جلوگیری می‌کند.
علائم شایع این عارضه عبارتند از:
- درد: درد یکی از اولین و بارزترین نشانه‌های لغزش سر استخوان ران است. این درد معمولاً در ناحیه کشاله ران، ران، زانو یا لگن احساس می‌شود و ممکن است با فعالیت بدنی تشدید شود.
- لنگیدن: تغییر در نحوه راه رفتن و لنگیدن یکی دیگر از علائم رایج این عارضه است. افراد مبتلا ممکن است احساس کنند پای آسیب‌دیده کوتاه‌تر است یا هنگام راه رفتن، پای خود را به سمت بیرون می‌چرخانند.
- سفتی و محدودیت حرکتی: کاهش دامنه حرکتی مفصل ران و احساس سفتی در این ناحیه، از دیگر علائم این عارضه محسوب می‌شود.
- تورم و التهاب: در برخی موارد، ممکن است در ناحیه لگن تورم و التهاب مشاهده شود.
علائم هشداردهنده:
- درد شدید و ناگهانی: در صورتی که درد به طور ناگهانی و شدید بروز کند و با استراحت تسکین نیابد، باید به سرعت به پزشک مراجعه کنید.
- ناتوانی در تحمل وزن روی پا: اگر فرد نتواند وزن خود را روی پای آسیب‌دیده تحمل کند، این نشانه‌ای از شدت بالای بیماری است و نیاز به مراقبت فوری دارد.
- کوتاهی یک پا: تفاوت قابل توجه در طول پاها می‌تواند نشانه‌ای از پیشرفت بیماری باشد.
درمان لغزش سر استخوان ران
لغزش سر استخوان ران، نیازمند مداخله فوری پزشکی است. در این شرایط، سر استخوان ران نسبت به قسمت پایینی آن به سمت جلو یا عقب می‌لغزد. برای جلوگیری از عوارض جدی‌تر و حفظ عملکرد صحیح مفصل ران، درمان جراحی معمولاً بهترین گزینه است.
در جراحی لغزش سر استخوان ران، بهترین متخصص ارتوپد با ایجاد یک برش کوچک در ناحیه لگن، یک یا چند پیچ فلزی را از طریق صفحه رشد و سر استخوان ران عبور می‌دهد. این پیچ‌ها سر استخوان را در جای خود ثابت کرده و از ادامه لغزش آن جلوگیری می‌کنند. در برخی موارد، ممکن است پزشک قبل از قرار دادن پیچ، استخوان را به موقعیت صحیح خود برگرداند.
پس از جراحی، بیمار معمولاً دوره نقاهتی کوتاه را سپری می‌کند. با رعایت توصیه‌های پزشک و انجام فیزیوتراپی، بیمار می‌تواند به تدریج به فعالیت‌های روزمره خود بازگردد. تشخیص و درمان زودهنگام لغزش سر استخوان ران، نقش مهمی در بهبود نتیجه درمان و جلوگیری از عوارض طولانی‌مدت دارد.
عوامل مختلفی مانند سن، شدت لغزش و وضعیت کلی بیمار بر انتخاب روش جراحی و مدت زمان بهبودی تأثیر می‌گذارند. بنابراین، برای هر بیمار، برنامه درمانی متناسب با شرایط وی طراحی می‌شود.
اقدامات بعد از جراحی لغزش سر استخوان ران
همانطور که پیش‌تر گفتیم عمل جراحی لغزش سر استخوان ران (SCFE) گامی مهم در جهت بهبودی و بازگرداندن عملکرد طبیعی مفصل ران است. با این حال، موفقیت این جراحی نه تنها به مهارت جراح و پیچیدگی عمل بستگی دارد، بلکه به شدت به رعایت دقیق دستورالعمل‌های مراقبتی پس از عمل نیز وابسته است.
در دوره نقاهت پس از جراحی لغزش اپی فیز سر استخوان ران، کودک به مدت 6 تا 8 هفته به استفاده از عصا نیاز خواهد داشت. فیزیوتراپی نقش بسیار مهمی در این مرحله ایفا می‌کند. هدف از فیزیوتراپی کاهش التهاب، مدیریت درد، تقویت عضلات، افزایش دامنه حرکتی و کمک به بازگشت تدریجی کودک به فعالیت‌های روزمره است. با پیشرفت روند بهبودی، تمرینات پیچیده‌تر و تخصصی‌تری برای تقویت مفصل ران و بهبود تعادل انجام می‌شود.
آیا لغزش سر استخوان ران یا درمان آن عوارضی دارد؟
درمان لغزش سر استخوان ران یا SCFE، به دلیل پیچیدگی جراحی و عوارض احتمالی، نیازمند دقت ویژه و تخصص بالاست. در گذشته، مشکلات خونرسانی به سر استخوان ران که ناشی از لغزش اپی فیز بود، باعث می‌شد که درمان با چالش‌های جدی مواجه شود، از جمله نکروز یا سیاه شدن سر استخوان ران. با این حال، در دهه‌های اخیر، با پیشرفت تکنیک‌های جراحی و تمرکز بر حفظ جریان خون به سر فمور، امکان اصلاح کامل این وضعیت فراهم شده است.
با وجود پیچیدگی‌های این عارضه، تشخیص و درمان به موقع آن از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در صورت عدم درمان، اسلیپ به‌طور معمول بدتر شده و می‌تواند منجر به تخریب کامل مفصل و بروز آرتروز در بزرگسالی شود. به همین دلیل، توصیه می‌شود که در صورت مشاهده علائمی مانند درد لگن، لنگیدن یا محدودیت حرکتی در مفصل ران، به پزشک متخصص مراجعه شود. تشخیص دقیق و انتخاب روش درمانی مناسب توسط پزشک متخصص، نقش مهمی در بهبودی بیمار و جلوگیری از عوارض طولانی‌مدت این عارضه دارد.
