درد رشد، یک پدیده شایع در دوران کودکی است که با تغییرات سریع فیزیولوژیکی در بدن ارتباط دارد. این دردهای مبهم و گرفتگی‌های عضلانی، عمدتاً در ناحیه پاها، به‌ویژه در عصر و شب ظاهر می‌شوند و حتی می‌توانند باعث بیداری کودک از خواب شوند. در این مقاله، به بررسی مکانیسم‌های احتمالی ایجاد درد رشد، عوامل تشدید کننده آن و همچنین راهکارهای مدیریت درد خواهیم پرداخت.
درد رشد در کودکان چیست؟
درد رشد، یکی از شایع‌ترین دلایل درد در پاهای کودکان است که اغلب در سنین 3 تا 12 سالگی رخ می‌دهد. این دردها معمولاً در اواخر بعدازظهر یا شب ظاهر شده و با فعالیت بدنی شدیدتر تشدید می‌شوند. درد رشد به طور معمول در ساق پا، پشت زانو و ران احساس می‌شود و معمولاً با استراحت بهبود می‌یابد.
این ناراحتی به طور یکسان همه کودکان را درگیر نمی‌کند و گاهی می‌تواند به بیماری‌های دیگری نیز مرتبط باشد. اگر دردها به طور مداوم تکرار شده و یا شدت زیادی داشته باشند، مراجعه به پزشک متخصص یا فیزیوتراپ ضروری است. علیرغم نام «درد رشد»، تاکنون مدرکی دال بر ارتباط مستقیم آن با رشد استخوان‌ها به دست نیامده، اما معمولاً پس از روزهای پرتحرک شدت بیشتری پیدا می‌کند. به طور کلی، این پدیده نگران‌کننده نیست و در بسیاری از کودکان سالم رخ می‌دهد.
علائم درد رشد در کودکان
علائم درد رشد عمدتاً به صورت دردهای متناوب و ضربانی در پاها (جلوی ران، پشت زانو و ساق پا) ظاهر می‌شود. از علائم درد رشد میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- درد معمولاً در هر دو پا رخ می‌دهد و در مفاصل حس نمی‌شود.
- اغلب در اواخر بعدازظهر یا اوایل شب شروع می‌شود و تا صبح از بین می‌رود.
- در برخی موارد، شدت درد به‌قدری است که کودک را از خواب بیدار می‌کند.
- کودکان هنگام بروز درد رشد ممکن است به سردرد یا درد شکمی نیز دچار شوند.
- دردهای رشد اغلب پس از روزهای پرتحرک و فعالیت‌های بدنی شدید تشدید می‌شوند.
علت درد رشد در کودکان چیست؟
علت دقیق درد رشد همچنان ناشناخته است، اما عوامل متعددی ممکن است در بروز آن نقش داشته باشند. با وجود نام این درد، هیچ مدرک قطعی دال بر این که رشد استخوان‌ها و عضلات عامل اصلی این درد باشد، وجود ندارد. در ادامه به مهم‌ترین علل احتمالی درد رشد می‌پردازیم:
۱. فعالیت بدنی و خستگی عضلات: فعالیت‌های روزانه مانند دویدن، پریدن و بازی‌های شدید می‌توانند باعث خستگی عضلات شوند که اغلب با درد شبانه همراه است. این نوع درد ممکن است پس از روزهای پرتلاش ورزشی یا بازی شدید بیشتر احساس شود و معمولاً با استراحت و خواب شبانه بهبود می‌یابد.
۲. عادات نادرست نشستن و راه رفتن: وضعیت نامناسب نشستن یا راه رفتن می‌توانند فشار زیادی به عضلات محافظ بدن وارد کنند. ایستادن یا نشستن طولانی‌مدت در حالت‌های نامناسب می‌تواند به بروز درد منجر شود. آموزش الگوهای صحیح نشستن و راه رفتن به کودکان می‌تواند از فشار اضافی بر عضلات و درد ناشی از آن بکاهد.
۳. عوامل ژنتیکی و سابقه خانوادگی: مطالعات نشان می‌دهند که سابقه خانوادگی می‌تواند در بروز دردهای رشد مؤثر باشد. عواملی مانند آستانه پایین درد، کاهش استحکام استخوان‌ها و برخی اختلالات روانی در بعضی از کودکان می‌تواند خطر بروز دردهای رشد را افزایش دهد.
۴. کمبود ویتامین D: کمبود ویتامین D می‌تواند باعث ضعف و درد در استخوان‌ها شود. کودکانی که کمبود ویتامین D دارند ممکن است بیشتر از سایرین به دردهای استخوانی و عضلانی دچار شوند. مصرف مکمل‌ها یا قرار گرفتن در معرض نور خورشید می‌تواند به کاهش این دردها کمک کند.
۵. تغییرات هورمونی: در دوران نوجوانی و با شروع بلوغ، تغییرات هورمونی می‌تواند منجر به دردهای متناوب در ناحیه شکم یا سایر نقاط بدن شود. این تغییرات به‌خصوص در سنین بین ۱۳ تا ۱۶ سالگی، همزمان با اوج فعالیت‌های جسمانی، شدت بیشتری می‌یابند.
۶. سندروم پای خسته: این سندروم به عنوان یکی از دلایل احتمالی درد رشد معرفی شده است. سندروم پای خسته معمولاً با احساس درد و خستگی در عضلات پاها در هنگام شب همراه است. این سندروم می‌تواند در برخی کودکان موجب بروز دردهای شبانه شود که به عنوان درد رشد شناخته می‌شوند.
بیشتر بخوانید: کمبود هورمون رشد در کودکان
چه زمانی باید برای درد پای کودک به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر فرزندتان از درد پا شکایت دارد و نشانه‌های زیر را مشاهده می‌کنید، لازم است به پزشک مراجعه کنید. این علائم می‌توانند نشانه‌های مشکلات جدی‌تر باشند که نیاز به ارزیابی دقیق دارند. در ادامه به مهم‌ترین مواردی که نیاز به مشورت با پزشک دارند اشاره می‌کنیم:
- اگر درد پای فرزندتان به مدت طولانی ادامه دارد و با استراحت بهبود نمی‌یابد.
- اگر درد آنقدر شدید است که فعالیت‌های روزمره کودک را مختل می‌کند.
- اگر درد در مفاصل پا متمرکز شده است.
- اگر درد پس از یک آسیب‌دیدگی مانند زمین خوردن یا پیچ خوردگی ایجاد شده است.
- اگر درد با علائم دیگری مانند تورم، قرمزی، حساسیت، تب، لنگیدن، بثورات پوستی، از دست دادن اشتها، ضعف یا خستگی همراه باشد.
تشخیص درد رشد در کودکان
تشخیص دقیق درد رشد در کودکان نیازمند همکاری والدین و پزشک است. همه پا دردهای کودکان، دردهای رشدی نیستند. برخی از علل دیگر پا درد، از جمله عفونت مفاصل، آسیب‌های ناشی از فعالیت بدنی و یا اختلالات ژنتیکی، نیاز به توجه و درمان ویژه دارند. بنابراین، مشورت با پزشک اهمیت زیادی دارد تا از سایر علل احتمالی که ممکن است نگران‌کننده باشند، مطلع شوید.
- معاینه فیزیکی: پزشک با معاینه دقیق کودک، به دنبال علائم التهاب، تورم، قرمزی و محدودیت حرکتی خواهد بود.
- پرسش از والدین: پزشک در مورد سوابق پزشکی کودک، الگوی درد، فعالیت‌های روزانه و سایر علائم سوالاتی را مطرح خواهد کرد.
- آزمایش‌های تشخیصی: بسته به تشخیص اولیه پزشک، ممکن است آزمایش‌های زیر تجویز شود:
- آزمایش خون: برای بررسی وجود عفونت، کمبود ویتامین‌ها یا مشکلات هورمونی.
- عکس‌برداری با اشعه ایکس: برای بررسی وضعیت استخوان‌ها و مفاصل.
- سونوگرافی: برای بررسی بافت‌های نرم.
- سی‌تی‌اسکن یا ام‌آرآی: در موارد پیچیده‌تر، برای بررسی دقیق‌تر ساختارهای داخلی بدن.
- آزمایش هورمون رشد: در مواردی که شک به اختلالات رشد وجود دارد.
درمان درد رشد در کودکان
دردهای رشد به‌طور معمول در طول یک یا دو سال بهبود می‌یابند و معمولاً به خودی خود از بین می‌روند. در حالی که این دردها ممکن است ناراحت‌کننده باشند، اما نگران‌کننده نیستند. اگر درد کودک برای مدت طولانی ادامه پیدا کند، شدت آن معمولاً کاهش می‌یابد. در این بین، والدین می‌توانند با استفاده از روش‌های مراقبتی، به کاهش ناراحتی کودک کمک کنند.
روش‌های خانگی برای تسکین درد رشد: برخی از روش‌های خانگی می‌توانند به تسکین ناراحتی ناشی از دردهای رشد کمک کنند مانند ماساژ پاها، استفاده از پد حرارتی و تمرینات کششی
درمان‌های دارویی: اگر دردهای کودک بهبود نیافت، مشاوره با بهترین متخصص ارتوپد کودکان ضروری است. پزشک ممکن است داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن را تجویز کند که به کاهش التهاب و درد کمک می‌کنند. دوز دارو باید طبق نظر پزشک تعیین شود و کودک باید تا زمان تجویز پزشک، به مصرف دارو ادامه دهد.
فیزیوتراپی: در صورت لزوم، فیزیوتراپی می‌تواند به کودک در تقویت عضلات و استخوان‌ها کمک کند و علائم درد را کاهش دهد.
