آپوفیزیت کالکانه یا بیماری سیور(Sever’s disease)، یک اختلال شایع در کودکان و نوجوانانی است که در دوران رشد فعال هستند. این بیماری به دلیل التهاب صفحات رشد در استخوان پاشنه پا ایجاد میشود. فعالیت‌های ورزشی شدید، به خصوص در کودکانی که ورزش‌های دویدن و پریدن انجام می‌دهند، فشار زیادی بر پاشنه وارد می‌کند و منجر به تشدید درد و ناراحتی میشود. در این مقاله، به بررسی علائم و درمان بیماری سیور، که شایع ترین علت درد پاشنه پا در کودکان است خواهیم پرداخت.
آپوفیزیت کالکانه یا بیماری سیور چیست؟
بیماری سیور، یک اختلال شایع در کودکان به ویژه در دوران رشد سریع است که با درد در ناحیه پاشنه پا مشخص میشود. این درد معمولاً در حین فعالیت‌های فیزیکی که به پاشنه فشار وارد می‌کند، تشدید میشود. علت اصلی این بیماری، التهاب در صفحه رشد پاشنه است که در اثر استفاده بیش از حد و کشش تاندون آشیل ایجاد میشود. بیماری سیور پاشنه معمولاً یک مشکل موقتی است و با رشد کودک و بسته شدن صفحات رشد، درد به طور کامل از بین می‌رود.
علل بیماری سیور یا آپوفیزیت کالکانه
بیماری سیور یا آپوفیزیت کالکانه در کودکان و نوجوانان ۸ تا ۱۴ ساله به دلیل فشارهای مکرر بر روی استخوان پاشنه پا رخ می‌دهد. این بیماری در پسران کمی بیشتر از دختران مشاهده میشود و معمولاً در کودکانی که فعالیت‌های فیزیکی شدید مانند دویدن، پریدن یا شرکت در ورزش‌هایی نظیر بسکتبال، فوتبال، ژیمناستیک و والیبال دارند، رایج‌تر است. این فعالیت‌ها فشار مکرری بر روی صفحات رشد استخوان پاشنه ایجاد می‌کنند که هنوز به طور کامل به استخوان سخت تبدیل نشده است. دیگر عواملی که میتوانند خطر ابتلا به بیماری سیور را افزایش دهند:
- سطوح سخت برای ورزش: انجام تمرینات و بازی بر روی سطوح سخت مانند آسفالت یا زمینهای سفت می‌تواند فشار بیشتری بر روی استخوان پاشنه و تاندون آشیل وارد کرده و منجر به آپوفیزیت کالکانه شود.
- چاقی و اضافه وزن: افزایش وزن فشار بیشتری بر استخوان پاشنه پا وارد می‌کند و احتمال بروز التهاب و درد را افزایش می‌دهد.
- استفاده از کفش‌های نامناسب: کفش‌هایی که به درستی از پا پشتیبانی نمی‌کنند یا برای نوع فعالیت مناسب نیستند، میتوانند فشار روی پاشنه پا را افزایش داده و باعث تشدید بیماری شوند.
- مشکلات ساختاری پا: صافی کف پا، قوس زیاد کف پا، پای پرانتزی یا اختلاف در طول پاها از جمله مشکلاتی هستند که میتوانند باعث افزایش فشار بر پاشنه و بروز آپوفیزیت کالکانه شوند.
- سفتی تاندون آشیل: سفتی و انعطاف کم تاندون آشیل، به دلیل کشیدگی مکرر، می‌تواند به ایجاد التهاب در محل اتصال این تاندون به پاشنه پا منجر شود.
- تغییرات سریع در رشد: در دوران جهش رشد، استخوان‌ها و تاندون‌ها به سرعت رشد می‌کنند و این امر می‌تواند باعث افزایش حساسیت صفحات رشد به فشار و کشش شود.
- نداشتن استراحت کافی: فشار مداوم بدون استراحت کافی می‌تواند به التهاب و درد در ناحیه پاشنه پا منجر شود.
- ورزش‌های پرتحرک بدون تمرینات کششی: عدم انجام تمرینات کششی قبل از ورزش باعث افزایش کشیدگی و فشار روی تاندون‌ها و پاشنه پا میشود.
این عوامل در کنار هم میتوانند به بروز و تشدید بیماری سیور در کودکان و نوجوانان منجر شوند.
علائم بیماری سیور یا آپوفیزیت کالکانه
علائم بیماری سیور پاشنه پا ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- درد مداوم و مکرر در پاشنه پا: یکی از علائم اصلی، درد شدید در ناحیه پاشنه پا است که اغلب پس از بیدار شدن در صبح و بعد از فعالیت‌های ورزشی شدیدتر میشود. این درد معمولاً در پشت پاشنه پا متمرکز است و ممکن است به سمت طرفین و پایین پاشنه نیز انتشار یابد.
- تورم و قرمزی پاشنه: پاشنه پا ممکن است متورم و قرمز شود که این نشان‌دهنده وجود التهاب در ناحیه صفحه رشد پاشنه است.
- حساسیت به لمس: ناحیه پاشنه به‌خصوص در هنگام فشار یا لمس بسیار حساس شده و حتی کوچکترین ضربه‌ای می‌تواند درد زیادی ایجاد کند.
- افزایش درد هنگام فعالیت: انجام فعالیت‌های روزانه مانند راه رفتن، دویدن یا ایستادن طولانی‌مدت روی سطوح سخت، می‌تواند باعث افزایش درد و ناراحتی در ناحیه پاشنه شود.
- سفتی عضلات: بسیاری از کودکان دچار سفتی و خشکی عضلات پا، به‌ویژه پس از بیدار شدن از خواب می‌شوند که این وضعیت می‌تواند حرکت طبیعی پا را محدود کند.
- اختلال در راه رفتن و فعالیت‌های ورزشی: در موارد شدیدتر، درد و ناراحتی ممکن است توانایی کودک را در راه رفتن یا انجام فعالیت‌های ورزشی کاهش دهد و او را وادار به استراحت بیشتر کند.
نحوه تشخیص بیماری سیور
تشخیص بیماری سیور در کودک به منظور شناسایی دقیق و درمان مؤثر، شامل چندین مرحله است که معمولاً توسط بهترین متخصص ارتوپدی کودکان با دردهای عضلانی-اسکلتی انجام میشود. این مراحل به طور خلاصه شامل موارد زیر است:
- بررسی تاریخچه پزشکی: پزشک ابتدا با بررسی تاریخچه پزشکی بیمار شروع می‌کند. این مرحله شامل سوالاتی درباره علائم بالینی، شدت و مدت درد، زمان‌های بروز آن (مانند صبح‌ها یا پس از فعالیت‌های ورزشی) و فعالیت‌های فیزیکی است که ممکن است موجب تشدید علائم شده باشد. در این بخش همچنین به عوامل زمینهای مانند نوع ورزش‌های انجام‌شده یا شرایط فیزیکی کودک توجه میشود.
- معاینه فیزیکی: در این مرحله، پزشک با معاینه مستقیم ناحیه پاشنه پا، به دنبال نشانه‌های بالینی از جمله حساسیت به لمس، تورم، قرمزی و نواحی دردناک است. فشار دادن نقاط خاص پاشنه برای ارزیابی حساسیت به درد و مشاهده واکنش کودک، از جمله تست‌های متداول فیزیکی در این معاینه است. این معاینه به تشخیص وجود التهاب و تأیید وجود آپوفیزیت کمک می‌کند.
- آزمایشات تصویربرداری: اگر علائم مشکوک به بیماری سیور باشند، پزشک ممکن است از آزمایشات تصویربرداری برای تشخیص دقیق‌تر استفاده کند. تصویربرداری با اشعه ایکس (رادیوگرافی) معمولاً اولین انتخاب است تا هرگونه اختلال یا آسیب استخوانی را مشخص کند. در مواردی که نیاز به بررسی‌های بیشتری باشد، آزمایشات پیشرفته‌تری مانند ام‌آر‌آی (MRI) یا سی‌تی اسکن (CT scan) ممکن است درخواست شوند تا وضعیت دقیق صفحه رشد و ساختارهای مرتبط با پاشنه را مشخص کنند.
در صورت مشاهده علائم مرتبط با بیماری سیور در کودک یا نوجوان خود، مهم است که به پزشک متخصص مراجعه کنید. تشخیص زودهنگام و درمان مؤثر می‌تواند از تشدید علائم و محدودیت‌های حرکتی جلوگیری کند.
بیماری سیور چگونه درمان میشود؟
درمان بیماری سیور، که عمدتاً به عنوان یک التهاب صفحه رشد در پاشنه پا شناخته میشود، به طور کلی شامل روش‌های غیرجراحی است که با هدف کاهش درد و تسریع روند بهبودی طراحی شده‌اند. در ادامه به بررسی راه‌های مختلف درمان بیماری سیور می‌پردازیم:
1. استراحت و کاهش فعالیت‌های سنگین
یکی از مهم‌ترین راه‌های درمان بیماری سیور استراحت است. توقف فعالیت‌های بدنی شدید مانند دویدن، پریدن و ورزش‌هایی که فشار زیادی به پاشنه وارد می‌کنند، می‌تواند به کاهش التهاب کمک کند. توصیه میشود کودک را به انجام فعالیت‌های کم‌تحرک‌تر تشویق کنید تا زمان کافی برای بهبود و بازیابی بدن فراهم شود.
2. استفاده از یخ (یخ‌درمانی)
یخ‌درمانی یکی از روش‌های مؤثر برای کاهش درد و التهاب ناشی از بیماری سیور است. برای این کار، می‌توانید محل دردناک را روزانه ۳ تا ۴ بار و هر بار به مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه با کمپرس یخ سرد کنید. این کار می‌تواند تورم و درد را تسکین دهد.
3. فیزیوتراپی و تمرینات کششی
فیزیوتراپی نقش کلیدی در درمان بیماری سیور دارد. تمرینات کششی و تقویتی مچ پا و ساق پا، از جمله تمرینات موثر برای بهبود انعطاف‌پذیری و کاهش فشار بر تاندون آشیل هستند. این تمرینات به تقویت عضلات پا و تسریع روند بهبودی کمک می‌کنند. ماساژ و تکنیک‌های فیزیوتراپی مانند آب‌درمانی نیز ممکن است برای کاهش التهاب و بهبود علائم مفید باشند.
4. استفاده از کفی طبی و کفش مناسب
پوشیدن کفش‌های مناسب و استفاده از کفی‌های طبی که بتوانند از قوس پا و پاشنه حمایت کنند، از فشار روی پاشنه می‌کاهند و باعث بهبود علائم می‌شوند. کفی‌های ارتوپدی یا پدهای مخصوص پاشنه نیز میتوانند به تنظیم فشار وارد شده به پا کمک کرده و درد را کاهش دهند.
5. درمان دارویی
داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن و ناپروکسن برای کاهش التهاب و تسکین درد تجویز می‌شوند. در موارد حادتر، ممکن است پزشک تزریق‌های موضعی کورتیکواستروئیدها را در ناحیه دردناک پاشنه توصیه کند. این تزریق‌ها به کاهش سریع التهاب کمک می‌کنند، اما معمولاً تنها در شرایط شدید و تحت نظر پزشک استفاده می‌شوند.
6. تغییر در روش‌های فعالیت روزانه
برای کاهش فشار و استرس بر پاشنه پا، پزشک ممکن است تغییراتی در روش‌های فعالیت روزانه یا ورزشی بیمار توصیه کند. این تغییرات می‌تواند شامل اصلاح نحوه راه رفتن، جلوگیری از ایستادن طولانی‌مدت یا تنظیم برنامه تمرینی باشد.
7. جراحی (در موارد نادر)
اگر تمامی روش‌های غیرجراحی مؤثر نباشند و علائم بهبود نیابند، در موارد بسیار نادر، جراحی ممکن است گزینه نهایی باشد. جراحی معمولاً شامل برداشتن توده‌های التهابی یا اصلاح ساختار پاشنه است. با این حال، جراحی به‌ندرت توصیه میشود و تنها در موارد شدید بیماری سیور انجام می‌گیرد.
عود مجدد بیماری سیور
بیماری سیور معمولاً با استراحت، تمرینات کششی و فیزیوتراپی قابل درمان است، اما اگر فرد مبتلا از کفش‌های نامناسب استفاده کند یا دوباره به فعالیت‌های سنگین ورزشی مانند دویدن، پرش و کشش شدید بازگردد، احتمال عود بیماری وجود دارد. برای جلوگیری از بازگشت این مشکل، توصیه میشود که از کفش‌های سبک و بدون پاشنه بلند استفاده شود و همچنین از کفی‌های طبی مناسب بهره برده شود تا فشار کمتری بر پاشنه پا وارد گردد. علاوه بر این، کنترل وزن و ادامه تمرینات ورزشی به‌صورت منظم نیز به پیشگیری از عود مجدد بیماری کمک می‌کند.
