پلاژیوسفالی، یا همان سندرم سر صاف، نوعی ناهنجاری شکل جمجمه در نوزادان است که معمولاً به دلیل فشارهای مداوم به یک ناحیه از سر در دوران اولیه زندگی ایجاد می‌شود. جمجمه نوزاد در ماه‌های نخست پس از تولد انعطاف‌پذیر است، اما این انعطاف‌پذیری ممکن است باعث ایجاد صافی در بخش‌هایی از سر شود که به‌طور مداوم تحت فشار هستند. اگرچه پلاژیوسفالی به شکل ظاهری جمجمه تأثیر می‌گذارد، اما نگرانی‌ای برای رشد مغزی نوزاد ایجاد نمی‌کند. در اغلب موارد، این وضعیت با اصلاح موقعیت خواب نوزاد و تغییرات مراقبتی، به‌تدریج بهبود می‌یابد و نیاز به درمان‌های تهاجمی ندارد. در این مقاله، به بررسی دقیق‌تر علل، تشخیص، درمان و پیشگیری از پلاژیوسفالی خواهیم پرداخت تا والدین بتوانند با آگاهی کامل، بهترین تصمیمات را برای نوزاد خود اتخاذ کنند.
صافی سر نوزاد یا پلاژیوسفالی چیست؟
صافی پشت سر نوزاد یا پلاژیوسفالی، وضعیتی است که در آن جمجمه نوزاد به دلیل فشارهای خارجی، معمولاً در اثر قرارگیری طولانی مدت در یک وضعیت خاص، به ویژه هنگام خوابیدن، دچار تغییر شکل شده و در یک سمت یا پشت سر، صاف می‌شود. این ناهنجاری که “سندرم سر صاف” نیز نامیده می‌شود، در نوزادانی که جمجمه آن‌ها هنوز نرم و انعطاف‌پذیر است، بیشتر رخ می‌دهد. عوامل مختلفی از جمله وضعیت خوابیدن نوزاد، استفاده از تجهیزات نظیر صندلی ماشین و کالسکه، و نیز وجود برخی مشکلات عضلانی مانند تورتیکولی در کودکان می‌توانند در ایجاد پلاژیوسفالی نقش داشته باشند.
پلاژیوسفالی با کرانیوسینوستوز، که یک اختلال مادرزادی است و در آن استخوان‌های جمجمه زودتر از موعد به هم جوش می‌خورند، متفاوت است. در پلاژیوسفالی، استخوان‌های جمجمه به طور طبیعی رشد می‌کنند اما به دلیل فشارهای خارجی تغییر شکل می‌دهند.
علت صافی سر نوزاد
علت صافی پشت سر نوزاد یا پلاژیوسفالی به عوامل مختلفی مربوط می‌شود که می‌توانند قبل یا بعد از تولد رخ دهند.
علل پلاژیوسفالی قبل از تولد:
- تنگ بودن رحم مادر: در مواردی مانند بارداری چندقلو یا اندازه بزرگ جنین، تنگ بودن رحم می‌تواند به سر نوزاد فشار وارد کرده و باعث صافی آن شود.
- وضعیت نامناسب جنین در رحم: قرارگیری غیرعادی جنین در رحم، مانند بریچ بودن، نیز می‌تواند به این مشکل منجر شود.
- تورتیکولی مادرزادی: سفتی عضلات گردن نوزاد از بدو تولد می‌تواند باعث شود سر او به یک سمت خم شده و به مرور زمان، یک طرف سر صاف شود.
علل پلاژیوسفالی پس از تولد:
- وضعیت خواب: شایع‌ترین علت صافی سر، قرار دادن مداوم نوزاد به مدت طولانی در یک وضعیت خواب است. به خصوص خوابیدن به پشت و روی سطوح سفت، می‌تواند به صافی پشت سر منجر شود.
- استفاده از وسایل نگهدارنده: استفاده طولانی‌مدت از صندلی ماشین، کریر و کالسکه بدون تغییر وضعیت نوزاد، نیز می‌تواند باعث ایجاد فشار بر یک نقطه از سر و صافی آن شود.
- نارس بودن: نوزادان نارس به دلیل نرمی استخوان‌ها و جمجمه، بیشتر در معرض خطر پلاژیوسفالی هستند. همچنین، آن‌ها اغلب زمان زیادی را در دستگاه‌های پزشکی با سر ثابت سپری می‌کنند.
- تورتیکولی مادرزادی: سفتی عضلات گردن می‌تواند باعث شود نوزاد نتواند سر خود را به راحتی بچرخاند و در نتیجه، یک طرف سر او صاف شود.
علائم پلاژیوسفالی چیست؟
علائم کجی سر نوزاد بسته به نوع و شدت آن می‌تواند متفاوت باشد. در ادامه، نشانه‌های اصلی این وضعیت آورده شده است:
- وجود ناحیه‌ای صاف در جلو، کنار یا پشت سر نوزاد است که به دلیل فشار مداوم بر همان ناحیه ایجاد می‌شود.
- نوزاد ممکن است در قسمتی که سر به طور مداوم با سطح تماس دارد، دچار ریزش مو شود. این ناحیه معمولا همان ناحیه صاف است.
- نوزادانی که دچار پلاژیوسفالی هستند، ممکن است سرشان به یک سمت متمایل یا کج باشد که به دلیل نابرابری در رشد جمجمه رخ می‌دهد.
- پیشانی، گونه یا چشم‌های نوزاد ممکن است از یک طرف بزرگ‌تر یا پرتر به نظر برسد. این عدم تقارن می‌تواند در کنار صاف شدن جمجمه قابل مشاهده باشد.
- بینی نوزاد ممکن است به یک سمت فشار داده شود و به نظر برسد که به یک طرف خم شده است.
- در پلاژیوسفالی، ممکن است یک گوش به سمت بالا یا جلوتر از گوش دیگر روی سر کودک قرار بگیرد که ناشی از فشار نامتقارن بر جمجمه است.
- در مواردی از پلاژیوسفالی مادرزادی، ممکن است نقطه نرم روی سر نوزاد (فونتانل) برجسته‌تر از حد معمول باشد.
این علائم معمولا در چند ماه اول پس از تولد ظاهر می‌شوند و به مرور با رشد کودک و تغییرات در وضعیت خواب یا حرکت سر، ممکن است تشدید شوند.
آیا صافی سر نوزاد خطرناک است؟
با وجود اینکه صافی سر به طور مستقیم بر رشد مغز کودک تأثیری ندارد، اما می‌تواند ظاهر جمجمه را تغییر داده و در موارد شدیدتر، به عدم تقارن صورت، مشکلات بینایی، یا تغییر شکل گوش و فک منجر شود. خوشبختانه، در بسیاری از موارد، صافی سر با گذشت زمان و تغییر موقعیت‌های خواب نوزاد بهبود می‌یابد. با این حال، در برخی موارد، به خصوص زمانی که صافی سر متوسط تا شدید باشد، ممکن است به مداخلات درمانی نیاز باشد. در مجموع، اگرچه صافی سر نوزاد نگرانی جدی برای سلامت کلی کودک ایجاد نمی‌کند، اما توصیه می‌شود والدین در صورت مشاهده این وضعیت، با پزشک متخصص مشورت کنند تا بهترین راهکار درمانی برای فرزندشان تعیین شود.
درمان صافی سر نوزاد
پلاژیوسفالی یا صافی سر در نوزادان معمولاً طی 6 تا 8 هفته اول زندگی قابل تشخیص است. بهترین پزشک ارتوپد اطفال یا کارشناس بهداشت کودک می‌تواند با معاینه بصری سر نوزاد و مشاهده نواحی صاف شده، به راحتی به این تشخیص برسد. سپس با مداخله به موقع و روش‌های درمانی مناسب، می‌توان به بهبود شکل سر نوزاد کمک کرد. در ادامه به بررسی راهکارهای موثر برای رفع صافی پشت سر نوزاد می‌پردازیم.
کاهش زمان قرارگیری در سطوح صاف
یکی از بهترین راه‌ها برای درمان صافی پشت سر نوزاد این است که زمان تکیه دادن او به سطوح صاف را کاهش دهید. برای این کار:
- نوزاد را در آغوش بگیرید: در مواقعی که نوزاد بیدار است، او را در آغوش بگیرید تا فشار کمتری به سرش وارد شود.
- کاهش استفاده از وسایل محدودکننده: از گذاشتن نوزاد در تاب‌ها یا صندلی‌های خودرو برای مدت طولانی پرهیز کنید.
زمان شکم (Tummy Time)
قرار دادن نوزاد به صورت درازکش روی شکم، در زمان بیداری است، به تقویت عضلات گردن، کمر و بازوهای نوزاد کمک کرده و در عین حال فشار روی ناحیه صاف سر را کاهش می‌دهد. این کار باید تحت نظارت والدین انجام شود تا نوزاد دچار مشکل نشود.
فیزیوتراپی و تمرینات تقویتی
در صورتی که نوزاد به تورتیکولی (کجی گردن) مبتلا باشد، فیزیوتراپی می‌تواند راهکار مناسبی برای تقویت عضلات گردن و بهبود حرکت آن باشد. فیزیوتراپ می‌تواند برنامه‌ای شامل حرکات کششی و تمرینات تقویتی برای نوزاد طراحی کند.
استفاده از بالش برای صافی سر نوزاد
در برخی موارد، استفاده از بالش برای صافی سر نوزاد می‌تواند به توزیع مناسب فشار بر روی سر کمک کند. این بالش‌ها به گونه‌ای طراحی شده‌اند که نوزاد را در حالتی قرار دهند که سرش به طور یکنواخت فشار را دریافت کند و از ایجاد صافی جلوگیری کند.
کلاه اصلاح و فرم‌دهی جمجمه
اگر با تغییرات موقعیتی بهبودی حاصل نشود، استفاده از کلاه اصلاح و فرم‌دهی جمجمه ممکن است ضروری باشد. این کلاه‌ها برای هر نوزاد طراحی شده و به رشد طبیعی سر کمک می‌کنند. کلاه‌ها فشار را بر روی نواحی صاف اعمال کرده و در عین حال اجازه می‌دهند نواحی گردتر به صورت طبیعی رشد کنند.
پیشگیری از سندرم سر صاف در نوزادان
والدین باید دقت کنند بهترین روش برای خواباندن نوزاد، به پشت است؛ چرا که خطر سندرم مرگ ناگهانی نوزاد (SIDS) را کاهش می‌دهد. با این حال، برای جلوگیری از صاف شدن سر، ضروری است که به‌طور مرتب موقعیت سر نوزاد در هنگام خواب تغییر کند. همچنین، در زمان بیداری، در حالی که بر او نظارت دارند، زمانی را به خوابیدن نوزاد به صورت درازکش بر روی شکم (Tummy Time) اختصاص دهند.
تغییر مداوم موقعیت سر نوزاد در حین خواب و بیداری به جلوگیری از فشار مداوم بر یک ناحیه خاص از سر کمک می‌کند. به همین دلیل، روش‌های پیشگیری از پلاژیوسفالی به نوعی شبیه به روش‌های درمانی این ناهنجاری هستند.
