جراحی پای ضربدری، روشی برای اصلاح ناهنجاری زانو است که در آن زانوها به سمت داخل متمایل می‌شوند. این وضعیت می‌تواند مشکلاتی در راه رفتن، ایستادن و تعادل ایجاد کند. در مواردی که روش‌های غیرجراحی مانند تمرینات اصلاحی مؤثر نباشند، جراحی به عنوان یک گزینه درمانی مطرح میشود. در این مقاله، به بررسی نحوه انجام جراحی پای ضربدری، مزایا، عوارض احتمالی و مراقبت‌های پس از آن می‌پردازیم.
جراحی پای ضربدری برای چه کسانی ضروری است؟
جراحی اصلاح زانوی ضربدری زمانی ضرورت می‌یابد که ناهنجاری شدید بوده، پیشرفت داشته باشد و با روش‌های غیرجراحی قابل اصلاح نباشد. این مداخله جراحی برای افرادی توصیه میشود که با علائمی نظیر تغییر الگوی راه رفتن، درد و ناراحتی، و محدودیت در انجام فعالیت‌های روزمره مواجه هستند.
گروه‌های سنی و ملاحظات:
کودکان و نوجوانان در حال رشد: وجود پای ضربدری در سنین ۲ تا ۳ سالگی اغلب طبیعی تلقی شده و بخشی از فرایند رشد محسوب میشود. در بسیاری از موارد، این وضعیت تا سن ۸ سالگی به صورت خودبه‌خود بهبود می‌یابد. با این حال، اگر ناهنجاری پس از این سن همچنان شدید باشد و با درمان‌های غیرجراحی اصلاح نشود، جراحی در نظر گرفته میشود. در این گروه سنی، در صورت وجود فرصت کافی تا پایان دوره رشد و عدم شدت زیاد ناهنجاری، می‌توان از روش‌های هدایت رشد برای اصلاح تدریجی ناهنجاری استفاده کرد. در غیر این صورت، روش‌های مداخله‌ای‌تر مانند استئوتومی (برش استخوان) انجام خواهد شد.
بزرگسالان: در بزرگسالان، صرفاً تغییر شکل ظاهری پاها دلیل کافی برای جراحی نیست. جراحی زمانی توصیه میشود که ناهنجاری منجر به درد مزمن و محدودیت جدی در انجام فعالیت‌های روزانه شود. در این موارد نیز از روش استئوتومی برای اصلاح وضعیت استخوان‌ها استفاده میشود.
توجه به محدودیت‌های جراحی نیز ضروری است؛ این روش معمولاً برای کودکان خردسال یا موارد خفیف و بدون درد توصیه نمی‌شود، زیرا پای ضربدری خفیف ممکن است با رشد طبیعی اصلاح شود.
جراحی پای ضربدری چگونه انجام میشود؟
پای ضربدری یکی از ناهنجاری‌های شایع ارتوپدی است که در صورت شدید بودن می‌تواند باعث مشکلات حرکتی، درد و ساییدگی مفاصل شود. جراحی پای ضربدری به‌عنوان یک روش اصلاحی مؤثر، با هدف بهبود ظاهر پاها، جلوگیری از پیشرفت آرتروز زانو و افزایش توانایی حرکتی انجام میشود. بسته به شدت ناهنجاری و شرایط بیمار، این جراحی با تکنیک‌های متنوعی اجرا میشود.
انواع روش‌های جراحی زانوی ضربدری
انتخاب روش جراحی مناسب، بستگی به شدت ناترازی، سن بیمار، وضعیت صفحات رشد (در کودکان و نوجوانان) و محل انحراف (ران یا ساق پا) دارد که توسط بهترین متخصص ارتوپدی کودکان انتخاب میشود. به طور کلی، سه روش اصلی برای جراحی پای ضربدری وجود دارد:
1. استئوتومی (Osteotomy): این روش شامل برش و تغییر موقعیت استخوان درگیر (ران یا ساق پا) به منظور اصلاح زاویه زانو است. استئوتومی معمولاً برای افراد جوان با مفاصل سالم توصیه میشود. در این روش، جراح پس از برش استخوان، آن را با استفاده از پیچ و پلاک در موقعیت صحیح تثبیت می‌کند. استئوتومی خود به دو نوع تقسیم میشود:
- استئوتومی دیستال فمورال (DFO): اصلاح ناهنجاری پای ضربدری ناشی از انحراف استخوان ران در بزرگسالان و نوجوانان با صفحات رشد بسته یا در مواردی که فرصت کافی برای هدایت رشد وجود ندارد. در این جراحی استخوان ران در نزدیکی زانو برش خورده، دهانه باز میشود، استخوان تنظیم شده و با صفحات و پیچ‌های فلزی ثابت میشود.
- استئوتومی تیبیال فوقانی (HTO): اصلاح ناهنجاری پای ضربدری ناشی از انحراف استخوان ساق پا در بزرگسالان و نوجوانان با صفحات رشد بسته یا در مواردی که فرصت کافی برای هدایت رشد وجود ندارد. در این جراحی استخوان ساق در زیر زانو برش خورده، دهانه باز و با پیچ و صفحات فلزی ثابت میشود.
2. هدایت رشد (Hemiepiphysiodesis): این روش مختص کودکان و نوجوانان در حال رشد است که صفحات رشد آنها هنوز باز است. در این روش، با قرار دادن یک صفحه فلزی کوچک در کنار صفحه رشد استخوان، رشد یک سمت استخوان به صورت موقت محدود میشود و رشد سمت دیگر ادامه پیدا می‌کند. این امر باعث اصلاح تدریجی انحراف در طول زمان رشد کودک میشود. این روش کم‌تهاجمی بوده و نیازی به برش استخوان ندارد.
3. تعویض مفصل زانو (آرتروپلاستی): در موارد پیشرفته زانوی ضربدری که منجر به ساییدگی و تخریب مفصل زانو شده است، جراحی تعویض مفصل (به صورت کامل یا جزئی) با استفاده از پروتزهای مصنوعی انجام میشود. این جراحی به کاهش درد و بازیابی عملکرد زانو کمک می‌کند.
مراقبت‌های بعد از جراحی پای ضربدری
مراقبت‌های پس از جراحی با هدف تسریع بهبودی، بازیابی دامنه حرکتی و جلوگیری از عوارض احتمالی طراحی می‌شوند. این مراقبت‌ها را می‌توان به چند فاز تقسیم کرد:
فاز اولیه (هفته‌های اول): در این دوره، تمرکز بر کنترل درد با استفاده از داروهای مسکن و کاهش تورم است. بیمار با استفاده از وسایل کمکی مانند واکر یا عصا، شروع به تحمل تدریجی وزن بر روی اندام تحتانی می‌کند. استفاده از بریس برای تثبیت زانو و کاهش فشار بر محل جراحی توصیه میشود. مراقبت از محل زخم و حفظ بهداشت آن از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
فاز میانی (هفته‌های دوم تا ششم): با کاهش درد و تورم، تمرینات فیزیوتراپی به منظور بازیابی دامنه حرکتی زانو و تقویت عضلات اطراف آن آغاز میشود. تحمل وزن بر روی اندام تحتانی به تدریج افزایش می‌یابد و بیمار به سمت راه رفتن بدون کمک پیش می‌رود.
فاز پیشرفته (ماه دوم تا سوم): در این مرحله، تمرکز بر بازگشت به فعالیت‌های روزمره و افزایش قدرت و استقامت عضلات است. تمرینات ورزشی پیشرفته‌تر شده و بیمار به تدریج به فعالیت‌های ورزشی سبک بازمی‌گردد.
فاز نهایی (ماه سوم به بعد): در این فاز، بیمار قادر به انجام فعالیت‌های روزمره و ورزشی بدون محدودیت است. ادامه تمرینات ورزشی برای حفظ قدرت و دامنه حرکتی زانو توصیه میشود.
مراجعات منظم به پزشک جراح برای ارزیابی روند بهبودی و تنظیم برنامه توانبخشی ضروری است. مدت زمان بازگشت کامل به فعالیت‌های عادی معمولاً بین ۲ تا ۳ ماه متغیر است.
جمع بندی
جراحی پای ضربدری یکی از روش‌های مؤثر برای اصلاح تغییر شکل زانو و بهبود فرم آن، به‌ویژه در کودکان، محسوب میشود. تشخیص زودهنگام این عارضه نقش مهمی در موفقیت درمان دارد، زیرا با گذشت زمان فشار بیشتری به زانو وارد شده و احتمال موفقیت کاهش می‌یابد.
این جراحی که معمولاً توسط متخصص ارتوپدی انجام میشود، باید با انتخاب تکنیک مناسب براساس شرایط بیمار صورت گیرد. دکتر ابراهیمی‌نسب، متخصص ارتوپدی کودکان، با تجربه و مهارت ویژه در درمان مشکلات ارتوپدی کودکان، می‌تواند به اصلاح انحراف زانو و کاهش پیامدهای منفی این عارضه کمک کند. مشاوره با متخصصی مانند ایشان پیش از اقدام به جراحی ضروری است.
